چاپ افست و مراحل انتقال اطلاعات روی کاغذ

چاپ افست و مراحل انتقال اطلاعات روی کاغذ
افست[1] . این اصطلاح اشاره به نوعی روش چاپ دارد که در آن جوهر از صفحه یا لوحی فلزی به غلتکی (معمولاً کائوچویی) منتقل می‌شود و سپس به کاغذ انتقال می‌یابد (13). در این روش، مرکّب از بخش‌های رویین عبور می‌کند و به کاغذ منتقل می‌گردد (8: ذیل واژه؛ 11: ذیل واژه؛ 3: ج 1، ص 177).
افست، در حال حاضر، رایج‌ترین روش تجدید چاپ کتاب است، و معنای این واژه نشان می‌دهد که عمل چاپ به‌صورت غیرمستقیم انجام می‌گیرد و به‌نظر می‌رسد که چاپ افست با چاپ سنگی کهن خویشاوندی داشته باشد (191:4). یکی از مزایای چاپ افست، از نظر سلامت کارکنان صنعت چاپ، این است که با سرب سروکار ندارد و چاپخانه افست معمولاً محلی بهداشتی است.
از نظر شمارگان نیز این روش چاپ بسیار کارآمد است، زیرا برای تعداد زیاد و تجدید چاپ‌های مکرر، به‌ویژه برای چاپ کتاب‌های درسی، به‌کار می‌رود و حتی با تفکیک مراحل کار (حروف‌چینی و صفحه‌آرایی، لیتوگرافی: عکاسی، مونتاژ، کپی، چاپ، و صحافی)، هر قسمت از کار را می‌توان در چاپخانه‌ای یا حتی کشوری خاص انجام داد؛ و این روش، به‌ویژه در مورد کتاب‌های رنگیِ پرهزینه، بسیار رایج است.
رواج کارهای رنگی و دریافت سفارش‌های بازرگانی و تبلیغاتی پر زرق‌وبرق، خود یکی از عوامل توسعه چاپخانه‌های افست و واپس ماندن چاپ مسطح بوده است (193:4). لیتوگرافی افست[2] نیز، یکی از انواع مختلف فنون چاپ است و در تعیین مرحله‌ای از کنترل کیفیت در چاپ نقش اساسی دارد (267:14).
تاریخچه در جهان. این شیوه چاپ یکی از انواع چاپ مسطح بوده که کارآمدترین، و سریع‌ترین شیوه چاپ در جهان است. مخترعان چاپ افست چاپگران آلمانی بودند. آنان چون استفاده از سنگ را دشوار یافتند، پس از کوشش‌هایی، در سال 1834 موفق شدند به جای لوح سنگی از صفحه فلزی نازکی از جنس آلیاژ روی (زینک) استفاده کنند، که این روش جدید را زینکوگرافی نامیدند.
بعدها به‌جای روی از آلومینیوم استفاده کردند که به این شیوه چاپ، آلگرافی می‌گفتند. در سده نوزدهم، شیوه‌های چاپ با فلزات تکامل یافت و به استفاده از ماشین‌های افست امروزی منجر شد
(86:1). در غرب، برای تجدید چاپ بدون حروف‌چینی، روشی به‌نام “اشتروتوپی”[3]رایج بود که قالب مقوایی برای بازسازی حروف‌چینی کتاب به کمک سرب مذاب، یا برق و الکترولیز، به‌کار می‌رفت. این عمل قابل تکرار بود و ناشر غربی می‌توانست هر کتاب پرفروش را بارها بدون حروف‌چینی مجدد تجدید چاپ و روانه بازار کند.
در چاپ لیتوگرافی، ابتدا کاغذ مستقیماً با فلز تماس داشت و چاپ می‌شد، تا اینکه در سال 1878 و دو سال بعد از آن، سه نفر امریکایی به نام‌های برکلی[4] ، تروتیه[5] ، و میسی‌یر[6] ، موفق به چاپ فلز بر روی یک سطح کائوچویی شدند و سه سال بعد نیز چاپ سطح کائوچو را بر روی کاغذ برگرداندند.
روش فوق یعنی چاپ تصویر از فلز بر روی کائوچو، و از کائوچو به کاغذ،به افست یا”روتوکالکوگرافی”
[7] مشهور است (69:7).
به‌طورکلی،دگرگونی‌هاوپیشرفتهایی که در ماشین‌های چاپ نوین امروزی روی داده به‌منظور دستیابی به تولید بیشتر و سریع‌تر و با کیفیت بهتر است، زیرا نظام‌های الکترونیک، به‌طور مداوم، میزان مرکب و تطابق رنگ‌ها و دنسیته ترام را کنترل و تصحیح می‌کند و به‌کارگیری رایانه و کاربرد نظام‌های رقومی در ماشین‌های مختلف به‌منظور جلوگیری از اختلالات مکانیکی است (24:12).
هم‌اکنون، فن‌آوری چاپ در حال پیشرفت و رسیدن به امکانات جدیدتر است و حتی گفته می‌شود که تجهیز ماشین‌های تکثیر به لیزر یا رایانه ممکن است در آینده بهترین وسیله چاپ کتاب با شمارگان اندک باشد و هر نسخه کتاب، تنها پس از دریافت سفارش خرید آن، چاپ شود (191:4).
تاریخچه در ایران. به‌نظر می‌رسد که چاپخانه بانک ملی، نخستین، ماشین‌های چاپ افست را وارد ایران کرده باشد. اما آغاز استفاده وسیع از چاپ افست در این کشور به تأسیس شرکت سهامی افست و احداث نخستین چاپخانه این شرکت در نیمه دوم دهه 1330 بازمی‌گردد. دومین چاپخانه شرکت افست (واقع در سرخه‌حصار تهران) به‌دلیل تمرکز تعداد زیادی ماشین افست روتاتیو چهار رنگ در محلی واحد، از بزرگ‌ترین چاپخانه‌های دنیا به‌شمار می‌رفت.
پایه‌گذاران این چاپخانه که در انتظار دریافت سفارش‌های بزرگ کتاب درسی بودند، به هدایت مؤسسه انتشارات فرانکلین، لوازم چاپ افست و روش‌های حروف‌چینی مناسب برای آن را سفارش دادند و، در ضمن، امکانات چاپ مسطح را نیز که در آن زمان هنوز منسوخ نشده بود فراموش نکردند
(193:4).
رشد سریع چاپخانه‌های شرکت افست در سال‌های بعد به معنی وارد کردن تعداد بیشتری ماشین چاپ افست از انواع دورنگ و چهاررنگ، به‌ویژه روتاتیو چهاررنگ، بود. چاپخانه‌های بزرگ دیگری نیز (مانند اطلاعات، کیهان، سپهر، و جز آن) در همین سال‌ها در تهران تأسیس گردید که بیشتر به ماشین‌های چاپ افست مجهز بودند. در سال‌های دهه 1340 و 1350، ماشین‌های کوچک‌تر چاپ افست، به‌ویژه ماشین‌های دوورقی که در آنِ واحد می‌توانست هشت صفحه یک کتاب قطع وزیری را در یک طرف کاغذ چاپ کند، در بسیاری از چندصد چاپخانه کوچک‌تر تهران و شهرستان‌ها نصب شد و با اینکه هنوز بسیاری از کتاب‌ها به‌روش حروف‌چینی دستی و مسطح انجام می‌گرفت، تجدید چاپ کتاب‌ها به‌شیوه افست رایج گردید، درحالی‌که نوع خاصّی افست ارزان معروف به افست تخم‌مرغی نیز در بازار رواج داشت (193:4، 194، 200).
در دهه 1350، اجرت حروف‌چینی دستی به‌نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یافت و در همین سال‌ها ماشین تحریر آی.بی.ام. با حافظه مغناطیسی و گوی‌های حروف قابل تعویض وارد بازار گردید و نوعی حروف‌چینی سبک جدید را به ناشران عرضه کرد که تا به امروز، این نوع حروف‌چینی و چاپ افست، با ترکیبی از فیلم و زینک نگاتیف، ادامه یافته و یکی از امکانات نسبتاً کم‌هزینه‌تر برای چاپ است و حتی ارزان‌تر از حروف‌چینی دستی و چاپ مسطح در شرایط کنونی محسوب می‌شود (194:4).
در نیمه دوم دهه 1350، چاپ افست سیل عظیمی از کتاب‌های ممنوعه و سانسورشده رژیم پیشین را در مدت کوتاهی به خیابان‌ها سرازیر کرد که آمار دقیقی از تعداد و شمارگان عنوان‌های آنها در دست نیست.
پس از انقلاب اسلامی نیز چاپ افست رونق خود را همچنان حفظ کرد و امروزه نیز امکانات چاپ افست، در زمینه تجدید چاپ کتاب‌های قدیمی و احیای کتاب‌های فراموش شده به‌کار گرفته می‌شود (4: 194-195).
یکی از مسائل دانشگاه‌ها در ایران کمبود کتاب‌های خارجی است و از جمله راه‌هایی که برای رفع این کمبود درنظر گرفته شده، افست بعضی از کتاب‌های خارجی در ایران بوده است.
بدیهی است که همه کتاب‌های خارجی را نمی‌توان افست کرد؛ بنابراین، ناشران معمولاً کتاب‌هایی را افست می‌کنند که بیش از یک‌هزار نسخه متقاضی داشته باشد. در حال حاضر، افست کتاب‌ها به ناشران وابسته به دولت و دانشگاه منتقل شده است و این‌گونه ناشران با خرید کاغذ و ملزومات چاپی به قیمت دولتی، کتاب‌ها را ارزان تمام می‌کنند، به‌گونه‌ای که قیمت روی جلد کتاب از بهای اصل خارجی آنها نازل‌تر است. گرچه خریدار و ناشر، هر دو از این معامله راضی هستند، این کار در نهایت به زیان اقتصاد کشور است، زیرا باید یارانه آن پرداخت شود.
از سوی دیگر، ارزان بودن کتب افست شده در ایران و کیفیت چاپ نسبتاً خوب آنها بر روی کاغذهای خارجی، بعضی از دلالان و قاچاقچیان بین‌المللی کتاب را به سودجویی واداشته است (77:10).
از چاپ افست برای چاپ سررسید 1404 و چاپ تقویم رومیزی 1404 تبلیغاتی استفاده می شود.
روش چاپ افست. افست در اساس همان شیوه لیتوگرافی یا چاپ همسطح است. اما در این روش تصویر نقش‌ها، نخست از لوحه فلزی به استوانه لاستیکی منتقل می‌شود و کاغذ، تصویر را از استوانه لاستیکی به این ترتیب می‌گیرد:
الف) صفحه فلزی چاپ، دور استوانه‌ای به نام “استوانه لوح” بسته می‌شود، دو غلتک یکی دارای مرکب (ترکیبی از دوده، روغن، سقز، و موم)، و دیگری دارای آب وجود دارد، تضاد بین چربی و آب باعث می‌شود که فقط نقش‌های لوح فلزی مرکب بگیرند؛
ب)استوانه لاستیکی به نام
“استوانه افست” در ارتباط با استوانه لوح، تصویر نقش‌ها را می‌گیرد؛ و ج ) در تماس با “استوانه چاپ”، که روی آن کاغذ قرار دارد، تصویر به کاغذ انتقال می‌یابد (47:2-48). برای عمل افست، اوراق مطالب تحریرشده یا جز آن، به‌صورت یک تا چهار صفحه تقسیم می‌گردد و سپس زیر دوربین‌های مختلف عکسبرداری می‌شود.
در عکسبرداری، بر حسب نیاز، از اوراق به اندازه‌های مختلف فیلم گرفته می‌شود (61:9). فتوافست لیتوگرافی را امروزه به‌طور معمول افست یا “فتوافست” می‌نامند(100:6).
ماشین چاپ افست دارای سه استوانه است: نخست آنچه را که باید چاپ شود بر روی صفحه‌ای از روی، آلومینیوم، یا مس منتقل می‌کند؛ سپس این صفحه را با مواد شیمیایی طوری حساس می‌کنند که فقط نوشته‌ها و تصاویر آن، مرکب چاپ را به خود می‌گیرد؛ صفحه فلزی حساس را به دور نخستین استوانه می‌پیچند؛ نوشته آن بر اثر فشار روی پوشش لاستیکی استوانه دوم برمی‌گردد؛ و کاغذ سفید که متوالیاً دور استوانه سوم پیچیده می‌شود، مطالب را از روی پوشش لاستیکی دوم می‌گیرد (3: ج 1، ص 177). در بسیاری از ماشین‌های چاپ لیتوگرافی، صفحات، پیش از آنکه غلط‌گیری شوند، فشرده و چاپ می‌شوند اما در چاپ تصویرهای رنگی ساده، معمولاً برای دگرگونی‌های احتمالی نقش‌ها و تصویرها، در هر اتصال دقیق، صفحات چاپی کاملاً بررسی می‌شوند و در صورت بروز اشکال، قبل از رسیدن به مرحله نهایی، چاپ متوقف شده و صفحات مجدداً رفع اشکال و بررسی می‌شوند. بعد از این کنترل نهایی، بلافاصله چاپ صورت می‌گیرد (267:14).
در روش افست، تصویر از روی فلز مستقیماً بر روی کاغذ چاپ نمی‌شود، بلکه ابتدا مرکب از روی فلز به سطح سیلندری که از کائوچو پوشیده شده و در ایران به‌نام “بلانکت”[8] معروف است، منتقل شده و سپس بر روی کاغذ چاپ می‌گردد.
این عمل اضافی دو مزیّت دارد:
1) در این روش به‌جای اینکه کاغذ مستقیماً با فلز تماس داشته باشد و ناچار ایجاد ساییدگی کند، ماده نرمی چون کائوچو با فلز در تماس است و سطح ناپایدار صفحه فلز را دیرتر دچار ساییدگی می‌کند؛
2) انطباق کاغذ با کائوچو که نرم‌تر است، بهتر صورت می‌گیرد و تمام ذرات کاغذ، حداکثر تماس را با سطح کائوچو پیدا می‌کند و در نتیجه دقت چاپ افزایش می‌یابد (69:7-70).
متخصصان چاپ افست، معمولاً، بر مبنای تجربه خود، می‌توانند اولین نشانه‌های عدم تنظیم آب و مرکب را از روی علایم ظاهری آن تشخیص دهند (25:12). در ماشین‌های افست تک‌برگی قسمت آب و الکل به‌صورت الکترونیکی کنترل می‌شود.
این دستگاه‌ها برای انجام کارهای چاپی با کیفیت بالا طراحی شده‌اند. در این دستگاه‌ها در عین‌حال که زینک از طریق نورد آب مرطوب می‌شود، نورد دیگر نیز با قسمت مرکبدان در ارتباط است و در نتیجه توازن آب و مرکب به‌سرعت و با حداقل رطوبت انجام می‌شود. به‌طور کلی، تحولات و پیشرفت‌هایی که در ماشین‌های چاپ امروزی انجام پذیرفته، به‌منظور دستیابی به تولید بیشتر، سریع‌تر، و با کیفیت بهتر است (24:12).
ماشین‌های چاپ لیتوگرافی، از نوع مستقیم و غیرمستقیم، ماشین‌های چاپ دوّاری هستند که در آنها لوح چاپ بر روی استوانه‌ای چرخنده سوار می‌شود. برای ماشین‌های ورقی ازنوع لیتوگرافی،غلتک نگهدارنده لوح چاپ دارای وسایل خاصّی است که به دستگاه امکان می‌دهد غلتک را مستقل از نظام محرک بگرداند. علت پیش‌بینی چنین نظامی، در ماشین‌های چاپ ورقی، آن است که تنظیم محل تصویر چاپی روی ورق کاغذ آسان‌تر صورت گیرد. هنگامی که دستگاه آبزنی رها می‌گردد و لوح برجسته و قابل انعطافی، که دارای حکاکی کم‌عمق است، بر روی غلتک چاپ سوار می‌شود، چاپ به‌صورت غیرمستقیم انجام می‌گیرد که در این حالت چاپ از نوع برجسته غیرمستقیم[9] است.
در چاپ افست، استفاده از روش دوّار از جمله ویژگی‌های اساسی و عمومی دستگاه محسوب می‌شود. این روش به دستگاه افست امکان می‌دهد که هر دو طرف ورق یا نوار پیوسته کاغذ را در یک‌بار گذر کاغذ از داخل ماشین چاپ کند.
واحد چاپ‌کننده در این مجموعه دارای دو جفت غلتک نگهدارنده لوح چاپ و لاستیک است که با ترتیبی خاص نسبت به یکدیگر سوار شده‌اند، به‌طوری که غلتک‌های لاستیک در تماس با یکدیگر حرکت می‌کنند؛ هر غلتک، لاستیک مرکب را برای تصویر مربوط به خود انتقال می‌دهد و در همان زمان به‌عنوان غلتک لاستیک مقابل خود نیز عمل می‌کند. این ماشین‌ها را ماشین‌های چاپ لاستیک‌به‌لاستیک[10] می‌نامند (5: ذیل “افست”).
ماشین‌های چاپ افست عبارتند از:
ماشین‌های ورقی؛ ماشین‌های تک‌رنگ و چندرنگ؛ ماشین‌های دو رو زن[11] ؛ ماشین‌های پیوسته یا وب[12] ؛ و ماشین‌های چاپ با غلتک فشارنده مشترک (5: ذیل “افست”).
نوع دیگری به‌نام ماشین‌های افست خشک وجود دارد که در روش کار این ماشین، ابتدا نورد مرکب موضوعات برجسته پلیت را مرکب می‌زند، آنگاه نخستین چاپ این پلیت بر روی سیلندر لاستیکی صورت می‌گیرد و سرانجام چاپ از روی سیلندر لاستیکی بر روی کاغذ منتقل می‌گردد و در این نوع ماشین فقط به فرم (کار آماده چاپ)، مرکب می‌خورد و مرطوب نمی‌شود. این روش را “افست خشک”؛ یا چاپ لترست؛ و یا لترپرس غیرمستقیم می‌نامند (109:6).
امروزه از نظام‌های رقومی به‌منظور عیب‌یابی ماشین نیز استفاده می‌شود. اشکالات احتمالی که در خلال کار بروز می‌کند، با علائم مشخصه، یا به‌صورت اعداد معنی‌دار، بر روی کنسول کنترل ظاهر می‌شود و اُپراتور با مشاهده علامت یا عدد اقدام به رفع آن می‌کند (24:12).
منبع مطلب چاپ افست و مراحل انتقال اطلاعات روی کاغذ : مرکز کاغذ ایران